„Królowe, Królestwa i Emocje” – niezwykła wystawa w Wilnie o miejscu kobiet w historii

W czerwcu otwarto międzynarodową wystawę „Królowe, Królestwa i Emocje”, w Domu Historii w Wilnie, oddziale Narodowego Muzeum Litwy. Opowiada ona poruszającą historię dwóch kobiet z XVI wieku – Barbary Radziwiłłówny, Królowej Polski i wielkiej księżnej Litwy, oraz Katarzyny Jagiellonki, królowej Szwecji. Po raz pierwszy na Litwie prezentowane są autentyczne artefakty z Węgier, Szwecji i Polski, związane z ich życiem.  

Pierwsza z kobiet, Barbara Radziwiłłówna, pomimo braku dynastycznego pochodzenia, jako córka kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego została Królową Polski i wielką księżną Litwy. Niestety potajemny ślub z Zygmuntem Augustem, królem Polski, bez zgody sejmu i rady koronnej, oburzył dwór i był traktowany jako niekorzystny z punktu widzenia interesów Korony. Historia nie doczekała się szczęśliwego zakończenia – Barbara zmarła zaledwie kilka miesięcy po koronacji.

Druga zaś, Katarzyna Jagiellonka, jako najmłodsza córka króla Zygmunta III Starego i królowej Bony Sforzy, nie cieszyła się zainteresowaniem rodziców. Dopiero zamążpójście w wieku 36 lat za Jana Wazę, późniejszego króla Szwecji, pozwoliło jej uzyskać należne miejsce na kartach historii, choć był to dopiero początek trudności, z jakimi małżonkowie mierzyli się w obliczu politycznych rozgrywek na dworze szwedzkim. Dramatyczne, majestatyczne i pełne poświęcenia życia obu królowych ukazują nie tylko dotychczas marginalizowaną rolę kobiet w historii, ale także siłę i niezłomność kraju, z którego pochodzą.

„Przez wieki historię pisali mężczyźni i postrzegali ją przez ich pryzmat. Stworzyło to złudzenie, że to tylko oni kształtowali świat – poprzez politykę czy sztukę. Barbara i Katarzyna to nie tylko postacie historyczne, ale żywy dowód na to, że kobiety zawsze uczestniczyły w historii: tworzyły, czuły, ryzykowały, cierpiały i zmieniały świat – nawet jeśli ich imiona nie trafiały na pierwsze strony kronik czy gazet,” mówi Julija Janus, autorka koncepcji wystawy i jedna z kuratorek.

We współpracy z Muzeum Sztuki w Uppsali

Jak podkreśla dr Rūta Kačkutė, dyrektor generalna Narodowego Muzeum Litwy, ta wystawa jest znacząca nie tylko pod względem treści i współpracy międzynarodowej, ale także jako zaproszenie do doświadczenia historii na poziomie osobistym.

„Wielu zna historię Barbary Radziwiłłówny, dlatego wystawa bada dokładniej również mity z nią związane. Natomiast postać Katarzyny Jagiellonki nie zapisała się jeszcze mocno w świadomości historycznej. Łącząc historię, sztukę i design, zespół kuratorski stawia pytanie: jakie miejsce te dwie królowe zajmują w naszych umysłach i narodowej pamięci?

Jestem szczególnie zachwycona, że wystawa będzie także zaprezentowana w Muzeum Sztuki w Uppsali w Szwecji – symboliczny hołd dla Katarzyny Jagiellonki i ważny znak współpracy kulturalnej, otwierający nowe ścieżki dla litewskiej historii za granicą,” mówi dyrektor generalny muzeum.

Historia łączy się z teraźniejszością

Jest to pierwsza tego rodzaju wystawa na Litwie – synteza historii, sztuki i projektowania, w której autentyczne artefakty z XVI wieku pochodzące z Węgier, Polski i Szwecji wystawione są obok współczesnych elementów designu.

W centrum ekspozycji znajdują się historie życia królowych Barbary Radziwiłłówny i Katarzyny Jagiellonki, które stawiają szersze pytania o rolę kobiet w państwie, wpływ dynastii, wyzwania geopolityczne, dyplomację oraz to, jak osobiste tragedie znajdują odbicie w sztuce. Zgodnie z zamierzeniami kuratorów, celem wystawy jest ukazanie historii w sposób, który będzie rezonował ze współczesnym odbiorcą.

„Technologia może zmienić nasze życie codzienne, ale ludzki świat wewnętrzny pozostaje tak samo kruchy i złożony jak 500 lat temu. Tak jak wtedy, przeżywamy młodość, dojrzałość, poszukiwanie sensu i doświadczamy strat. Te uniwersalne doświadczenia przybliżają nas do bohaterek przeszłości, pozwalając poczuć ich przeżycia nie jako odległą historię, ale jako aktualne, intymne doświadczenie”, mówi kurator wystawy i historyk sztuki dr Vaida Ragėnaitė.

Wyjątkowe artefakty historyczne w połączeniu ze sztuką

Wystawa prezentuje unikalne artefakty, które po raz pierwszy są prezentowane na Litwie, m.in. biżuterię i zastawę stołową związane z Izabellą Jagiellonką – siostrą Katarzyny – przywiezione z Węgierskiego Muzeum Narodowego, a także jedno z pośmiertnych insygniów Barbary Radziwiłłówny – berło, które niedawno odkryto w krypcie katedry w Wilnie, a które zostało wypożyczone do muzeum przez Muzeum Dziedzictwa Kościelnego. Po raz pierwszy na Litwę przywieziona zostanie także korona ślubna Katarzyny Jagiellonki ze Szwecji, na której widnieją wizerunki Katarzyny Jagiellonki i Jana III Wazy.

Obok artefaktów historycznych zwiedzający zobaczą prace znanych litewskich artystów i projektantów – Juozasa Statkevičiusa, Jolanty Talaikytė, Agnė Kuzmickaitė i Juliji Janus – którzy reinterpretują historie królowych oraz towarzyszące im mity we współczesnych formach.

Wystawa pod patronatem Prezydent Dalii Grybauskaitė jest otwarta od 4 czerwca 2025 r. i będzie dostępna do 4 stycznia 2026 r., w Domu Historii, oddziale Narodowego Muzeum Litwy.

O WYSTAWIE

Wystawa „Królowe, Królestwa i Emocje” , kuratorzy: artystka i ekspertka od kształtowania miejsc Julija Janus, historyk dr Milda Kvizikevičiūtė, oraz historyk sztuki dr Vaida Ragėnaitė. Architektura wystawy: architekt Sigita Simona Paplauskaitė.

Tożsamość wizualna: Rokas Sutkaitis.

Narracja audio skomponowana przez Matasa Samulionisa.

Projekt pamiątek: startup kulturalny „Secret Love.”